Sąd Najwyższy opublikował uzasadnienie do uchwały z dnia 17 listopada 2011 r., rozstrzygającej rozbieżności w wykładni sądów dotyczące roszczenia o zwrot poniesionych kosztów najmu pojazdu zastępczego niesłużącego do prowadzenia działalności gospodarczej od ubezpieczyciela sprawcy szkody z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. SN stwierdził, że każdy przypadek zwrotu kosztów najmu pojazdu zastępczego musi być rozpatrywany indywidualnie, a ubezpieczyciel jest zobowiązany wyłącznie do zwrotu kosztów celowych i ekonomicznie uzasadnionych.
Treść uchwały SN brzmiała następująco: „Odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za uszkodzenie albo zniszczenie pojazdu mechanicznego niesłużącego do prowadzenia działalności gospodarczej obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego; nie jest ona uzależniona od niemożności korzystania przez poszkodowanego z komunikacji zbiorowej.”
Po analizie treści uzasadnienia uchwały Rzecznik Ubezpieczonych (autor wystąpienia, którego owocem była wspomniana uchwała) stwierdził, że cele, jakie legły u podstaw jego wniosku zostały w pełni osiągnięte.
„Po pierwsze, Sąd Najwyższy wskazał, iż tego rodzaju szkodę należy kwalifikować jako szkodę majątkową. Po drugie, określił jakie warunki musi spełniać tego rodzaju wydatek, aby mieścił się w zakresie odpowiedzialności ubezpieczyciela. Po trzecie, Sąd Najwyższy w pełni podzielił pogląd Rzecznika Ubezpieczonych, że korzystanie przez poszkodowanego z własnego pojazdu mechanicznego nie może być odtworzone przez korzystanie z komunikacji publicznej, są to bowiem odmienne sposoby korzystania z rzeczy. SN wyraźnie podkreślił, że w dzisiejszych realiach samochód w sposób bardziej wszechstronny i funkcjonalny zaspokaja potrzeby właściciela uszkodzonego lub zniszczonego pojazdu niż środki transportu zbiorowego. Korzystnie z samochodu stało się obecnie standardem cywilizacyjnym i taka jego funkcja będzie umacniać. Innymi słowy, nie można uzależniać refundacji kosztów najmu pojazdu zastępczego od wykazania przez poszkodowanego, że nie mógł on skorzystać ze środków komunikacji publicznej lub korzystnie z nich było niedogodne, nawet jeśli opis tego obowiązku intencjonalnie poprzedzimy sformułowaniem „w szczególności”. Co również istotne, wykorzystanie środków transportu zbiorowego nie zostało uznane nawet za ekwiwaletny sposób odtworzenia możliwości korzystania z uszkodzonego lub zniszczonego pojazdu, jeśli poszkodowany w sposób periodyczny wykorzystywał samochód. Po czwarte, odmowa refundacji kosztów najmu pojazdu zastępczego lub redukcja wysokości tego świadczenia może nastąpić wyłącznie w warunkach przypisania i udowodnienia poszkodowanemu naruszenia zasady współdziałania z dłużnikiem przy wykonaniu zobowiązania. Wreszcie, do oceny roszczenia osoby fizycznej niewykorzystującej pojazdu mechanicznego do prowadzenia działalności gospodarczej można stosować wskazania dotychczasowego orzecznictwa, które ukształtowało się na tle najmu pojazdu zastępczego do kontynuowania działalności gospodarczej, w odniesieniu do okresu refundacji, pomniejszenia odszkodowania o nieponiesione koszty eksploatacji uszkodzonego pojazdu oraz wymagań stawianych pojazdowi zastępczego.” – głosi komunikat RU.
Rzecznik uznał, że analiza treści uzasadnienia uchwały Sądu Najwyższego pozwala na kwalifikowanie wydatków celowych jako koszt najmu pojazdu zastępczego lub innego środka transportu niebędącego środkiem komunikacji publicznej, który został poniesiony na odtworzenie możliwości korzystania z uszkodzonej lub zniszczonej rzeczy. Wydatki ekonomicznie uzasadnione to wydatki na najem pojazdu zasadniczo o podobnej klasie do pojazdu uszkodzonego lub zniszczonego, poniesione w oparciu o stawki czynszu najmu, które obowiązują na danym rynku lokalnym (ceny rynkowe za tego typu usługi) i w czasie naprawy pojazdu mechanicznego lub do czasu nabycia nowego pojazdu.
Rzecznik Ubezpieczonych wyraził nadzieję, że uchwała Sądu Najwyższego w przedmiotowej sprawie istotnie wpłynie na orzecznictwo sądów powszechnych i na praktykę likwidacji szkód komunikacyjnych, dostosowujące je ostatecznie do prawideł prawa odszkodowawczego.
Z kolei zdaniem Polskiej Izby Ubezpieczeń, uchwała Sądu Najwyższego potwierdza stosowaną dotychczas przez ubezpieczycieli praktykę rynkową:
• Fakt, że kierowca wskutek szkody nie może korzystać z własnego samochodu, nie powoduje, że ubezpieczyciel ma obowiązek automatycznie zwrócić mu koszty najmu pojazdu zastępczego.
• Jeżeli właściciel pojazdu nie używał samochodu, używał go sporadycznie albo dysponuje innym samochodem nadającym się do wykorzystania, to najem pojazdu zastępczego może nie być uzasadniony
• Wydatki na najem pojazdu zastępczego muszą być celowe i ekonomicznie uzasadnione
Samorząd ubezpieczycieli zwraca uwagę, iż Sąd Najwyższy podkreślił także, że „nie jest celowe nadmierne rozszerzanie odpowiedzialności odszkodowawczej i w konsekwencji – gwarancyjnej ubezpieczyciela, co mogłoby prowadzić do odczuwalnego wzrostu składek ubezpieczeniowych”.
– Polska Izba Ubezpieczeń od dawna podkreśla, że eskalacja roszczeń w stosunku do ubezpieczycieli musi skutkować wzrostem składek. To z kolei w konsekwencji doprowadzi do wzrostu liczby kierowców jeżdżących bez ważnej umowy OC – mówi Jan Grzegorz Prądzyński, prezes zarządu Polskiej Izby Ubezpieczeń. – Stanowisko Sądu Najwyższego oznacza dla poszkodowanych klarowność reguł zwrotu kosztu wynajęcia pojazdu zastępczego, bez generowania niepotrzebnych kosztów – dodaje.
Pełna treść uchwały Sądu Najwyższego wraz z uzasadnieniem jest dostępna na stronach internetowych „Gazety Ubezpieczeniowej”, pod adresem: www.gu.com.pl/static/SN_pojazd_zastepczy.pdf
www.gu.com.pl